Przejeżdżając przez Tanowo w kierunku Dobieszczyna, Węgornika, Zalesia, Tatyni mijamy charakterystyczny ostry zakręt obok niewielkiego wzgórza nazywanego często w literaturze historycznej, popularnonaukowej, przewodnikach turystycznych Górą Żalisko.
Na początku XIX wieku na Górze Żalisko wybudowano ryglowy kościół z wieżą, przy którym grzebano zmarłych. Ze wzgórzem usytuowanym na zakręcie przy ul. Szczecińskiej związana jest legenda jakoby „Żercy” mylnie tłumacząc znaczenie godów w Kanie Galilejskiej zostali zamienieni w drzewa do momentu zmiany błędnego tłumaczenia. Są przeciwnicy używania takiej nazwy wzgórza. Jest nieraz pewne, że w przedwojennej literaturze takie określenie nie było używane. Pojawiło się zapewne w czasach nam bliższych, gdy pisano przewodniki turystyczne, opracowania pomorskich, nie tylko podszczecińskich miejscowości.
Tanowo ustanowiono jako samodzielną parafię 1.10.1847 r. Podobnie jak kościół w Tatyni była kościołem filialnym w Jasienicy. W 1940 r. podlegały jej miejscowości: Alt Glashütte - Huta Gunicka, Alt Leese - Stare Leśno, Günnitz - Gunice, Hagen - Tatynia, Hohenleese - Leśno Górne, Neuhaus - Sławoszewo, Trestin - Trzeszczyn, Zedlitzfelde - Siedlice. W 1940 r. parafię stanowiło 2.300 wiernych.
Wiele dokumentów kościelnych z Tanowa: chrzty, komunie, śluby, pogrzeby znajdują się w Centralnym Archiwum Ewangelickim w Berlinie Kreuzbergu.
Proboszczowie kościoła w Falkenwalde 1847-1945
1. Karl Gustav Wilhelm Müller, 1847-1851
2. Gustav Hermann Dittmar, 1852-1854
3. Heinrich Friedrich Ferdinand Clasen, 1854-1869
4. Wilhelm Hermann Müller, 1869-1887
5. Johann Friedrich Wilhelm Gützlaff, 1888-1921
6. Friedrich Jendersie, 1922-1939.
W 1808 r. pobliskie Police odzyskały swą autonomię, co miało automatyczne przełożenie na ościenne wsie i osady. W tym wieku zbudowano w Tanowie wspomniany już wyżej kościół ryglowy, bardzo podobny do świątyni w Tatyni oraz nieistniejącego kościoła w Mścięcinie. Kościół był konstrukcji ryglowej. Wnętrze salowe z ołtarzem, ławami, wyposażeniem wnętrza. Usytuowano go na wzgórzu w otoczeniu starych lip. Przy kościele istniał cmentarz. W 1917 roku na kościelnym placu postawiono pomnik pamięci mieszkańców Tanowa, którzy zginęli na frontach I wojny światowej. Pomnik ten powalony w ziemię istnieje do dziś. Można na nim odczytać nazwiska kilkudziesięciu tanowian, którzy zginęli na frontach w różnych miejscach Europy.
Dotąd sylweta, a właściwie fragment nieistniejącego kościoła w Tanowie mogliśmy poznać jedynie z albumu „Police i okolice na starej fotografii”. Wśród wielu zdjęć jedno ukazuje szczyt wieży tanowskiego kościółka z charakterystycznym barokowym hełmem zwieńczonym kulą i iglicą z chorągiewką. Z czasem dzięki Andrzejowi Kowalikowi i jego widokówkom bryła świątyni zaczęła się powoli „odsłaniać”. Widać otoczenie kościoła zarys bryły, ostrołukowe okna boczne, ożebrowania ścian zewnętrznych. Kościół był pięknie wkomponowany w otoczenie, otoczony starodrzewiem, przykościelnym cmentarzem, blisko drogi łączącej Szczecin z Ueckermünde. Był niewątpliwie ozdobą podpolickiej miejscowości.
Dziś tylko wzgórze przypomina, że było to miejsce kultu. Lubię je odwiedzać i postać chwilę w cieniu starych lip. Od powojnia msze św. odprawiane są w osobliwym kościele p.w. NSPJ, w byłej Gospodzie pod Lipami. Wkrótce ruszy budowa nowej świątyni. Nie wszyscy wiedzą, że w pierwszych pionierskich planach budowy, jej kształt miał nawiązywać i przypominać nieistniejący kościółek z Góry Żalisko...
Jan
Komentarze